Biały Pałac został wybudowany na początku XX wieku. Architektem i właścicielem był Brunon Edward Paprocki [1] . Posesję nazwał na cześć żony „Willa Adelajda”. 1 lipca 1920 r. willę kupił Sztab Generalny Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w Białym Pałacu mieszkał Charles de Gaulle, jako członek francuskiej misji wojskowej, a w okresie międzywojennym m.in. kryptolog Piotr Smoleński, pracownik Biura Szyfrów 3 – specjalista od szyfrów sowieckich.
W 1934 r. firma budowlana Józefa Bekta przeprowadziła remont pałacu.
„Biały Pałac” wieńczyła charakterystyczna wieża widoczna z daleka. „Pokoje z reguły były duże, ale były też sale, jedna sala półkolista czy wręcz okrągła. Była to sala balowa. […] To tam panowie oficerowie robili bale. Tam też mieli nabierać towarzyskiej ogłady i uczyć się etykiety niezbędnej w późniejszej pracy wywiadu”[2]. Na terenie pałacu znajdował się niewielki ogródek i duży plac zabaw z piaskownicą i huśtawką. Co pewien czas „Pałac” organizował różne imprezy dla dzieci mieszkających na jego terenie oraz w pobliskich domach. W czasie tych zabaw dzieci przystrajane były kolorowymi kapelusikami, czapeczkami i kotylionami. Organizowano różne konkursy – tańców salonowych i ludowych, biegi, skoki w dal, wyścigi w workach itp. Na zwycięzców czekały nagrody rzeczowe.
W czasie okupacji, w 1940 r. do Piastowa przywieziono ok. 100 osób wysiedlonych z poznańskiego. Przydzielono im mieszkania w Białym Pałacu. Później budynek zajęły wojska niemieckie. Na ośmiobocznej pałacowej wieżyczce zainstalowano działko przeciwlotnicze i gniazdo karabinów maszynowych, z których ostrzeliwano alianckie samoloty zaopatrujące warszawskich powstańców.
„Władza ludowa podchodziła do tej nieruchomości w dość niefrasobliwy, a nawet groteskowy sposób. Oficjalne zaświadczenie głosi, iż od 1945 roku nieruchomość znajduje się w zarządzie Prezydium MRN, gdyż „Podczas wojny wyżej wymieniony (Wojsko Polskie, czyli właściciel) zaginął i jego miejsce pobytu nie jest znane”.
2 stycznia 1979 roku obiekt przejęło w użytkowanie wieczyste Stołeczne Biuro Imprez Artystycznych „Stołeczna Estrada”. Z pałacu wykwaterowano lokatorów. Nowy użytkownik deklarował wolę remontu. Skończyło się na wykorzystaniu kilku pomieszczeń oraz działki na magazyny i składowiska. W 1981 roku podjęto decyzję o odebraniu pałacu.
W roku 1991 prowadzono rozmowy z reżyserem Jerzym Skolimowskim. Perspektywa ulokowania w Piastowie wytwórni filmowej była kusząca. Jednak do kupna nie doszło”[3].
23 sierpnia 2013 r. zburzono ostatnie mury Białego Pałacu.
[1] […] Karta ewidencyjna Ośrodka Dokumentacji Zabytków w Warszawie sprawcę zaistnienia pałacu określa tak: „Według tradycji miejscowej pierwotnym właścicielem był oficer armii rosyjskiej.” Niestety, dokumentaliści z Warszawy nie podają jego nazwiska. Inna, a może ta sama lecz bardziej rozwinięta tradycja, oparta na dociekaniach pani Barbary Michalskiej i wspomnieniach pani Marasek, pani Makowskiej i innych osób głosi, iż budowniczym i pierwszym właścicielem był finansista i oficer rosyjski o niemiecko brzmiącym nazwisku. Administratorem jego kilku warszawskich kamienic, a być może i pałacu, miałby być mieszkający w Utracie pan Żebrowski. Na oficerską szarżę pierwotnego właściciela wskazywałaby także pierwotna nazwa ulicy Godebskiego – Oficerska. Jednakże nie ma pewności, że w nazwie ulicy i miejscowej tradycji nie idzie o polskich już oficerów, którzy służbowo zasiedlili pałac w 1920 r. Można zaryzykować również tezę, ze oficerem lub np. zięciem oficera rosyjskiego był wspomniany Antoni Nikołajewicz Makowski.
Fachowcy ustalili czas powstania budowli na pierwszą dekadę XX w. Jego kubatura wynosi 3600 m3, a powierzchnia użytkowa – 800 m2. Elewacja wejściowa zwrócona jest ku zachodowi i poprzedzona od strony ulicy dwoma oficynami pełniącymi funkcję bramy wjazdowej. Całość kunsztownej, secesyjnej architektury poddana jest regule asymetrii, co czyni ją jeszcze plastyczniejszą.
Willa „Adelajda”
Niewątpliwie wybudowanie pałacu wraz z oficynami stanowiło duży wysiłek techniczny i finansowy. Dziwi nas więc postępek budowniczego, który w kilka lat po ukończeniu dzieła – sprzedaje je. Dziś nie umiemy odpowiedzieć na pytanie o przyczyny.
W marcu 1913 roku pałac kupili Bruno-Edward i Eugenia-Adelajda małżonkowie Paproccy. Nabywcy nadali posesji imię Willa „Adelajda” i wydzielili ją z osady „Emiljówka R.” zakładając odrębną księgę hipoteczną.
Tu zmuszeni jesteśmy cofnąć się w czasie o 3 lata, bowiem w 1910 r. „Emiljówkę R.”, bez działki pałacowej, nabył za 2500 rubli Rudolf Szulc z ul. Twardej 60 w Warszawie. […]
Paproccy kupili, a właściwie wzięli na kredyt, od Rudolfa Szulca dwie mniejsze działki przylegające do „Willi Adelajda” od strony południowej o powierzchni około 1500 m2 za 1200 rubli. Wydaje się, że utrzymanie rozległej posesji z pałacem przekraczało ich możliwości finansowe. 1 lipca 1920 r. sprzedali „Adelajdę” za 1.600.000 marek polskich; ówczesny kurs urzędowy: 100 rubli – 216 marek polskich. Hipoteczni wierzyciele zostali spłaceni.
W imieniu Zarządu Budownictwa Wojskowego Okręgu Etapowego Wilno, przyszłego użytkownika pałacu, do podpisania aktu stanął inż. Mieczysław Szydłowski. Prawnym właścicielem stało się Naczelne Dowództwo Wojsk Polskich – Sztab Generalny z Placu Saskiego. Wojskowi dbali o nabytek. W 1934 r. przeprowadzili remont wykonany przez wyspecjalizowaną firmę J. Bekta.
Kubiak Paweł, Kronika miasta Piastowa, Piastów 1994, str. 31-32.
[2] www.dulag121.pl/encyklopediaa/rodzina-jakubiukow-reportaz/ – „Zamek”
[3] www.archiwum.piastow.pl/index.php?option=18&action=articles_show&art_id=108&menu_id=48&page=1
Brunon Edward Paprocki – urodzony 6 października 1879 r. w Krzepicach, syn Stanisława i Agnieszki z Łebków. Ukończył Szkołę Wawelberga i Rotwanda w Warszawie oraz architekturę na École des Beaux-Arts w Paryżu, gdzie uzyskał dyplom inżyniera architekta. W czasie studiów ożenił się z Eugenią Lienard.
Po powrocie do Polski zaczął realizować zamówienia na liczne projekty. W czasie I wojny światowej służył w Legionach Polskich, dochodząc do stopnia podpułkownika.
W Utracie (od 1926 r. Piastów) wybudował sobie willę w stylu art nouveau, którą w 1920 r. sprzedał Naczelnemu Dowództwu Wojska Polskiego i wyjechał z rodziną do Peru. Pierwszym dużym zrealizowanym projektem Paprockiego w Peru było gimnazjum i kaplica świętej Marii Eufrazji. W następnych latach został profesorem katedry architektury w wyższej szkole politechnicznej w Limie oraz katedry historii sztuki. Został projektantem części budynków, które obecnie tworzą kampus (np. kasyno i hotel).
Jego największą realizacją pozostało Palacio de Justicia w Limie, które zostało siedzibą Sądu Najwyższego. Paprocki inspirował się bryłą Pałacu Sprawiedliwości w Brukseli.
Po przemianach politycznych (zamach stanu Luisa Sáncheza Cerro) w 1931 r. wyemigrował do Argentyny a w 1936 r. osiadł w Paragwaju, gdzie mieszkał do śmierci. Zaprojektował i przebudował tam szereg budynków, w tym m.in. Narodowy Panteon Bohaterów, kościół Chrystusa Króla i gimnazjum świętej Teresy z Ávili. W 1946 r. sporządził niezrealizowany projekt gmachu dla Ateneo Paraguayo – najważniejszej instytucji kulturalnej tego kraju.
Zmarł w czerwcu 1949 r. w Asunción i został pochowany w Posadas w Argentynie przy granicy z Paragwajem, choć w ostatniej woli prosił o pochowanie w Polsce.
Więcej informacji:
http://ids.czest.pl/~mtpir/?Dzieje_nauki_i_techniki_w_regionie:Pami%EA%E6_o_ludziach_techniki
https://pl-pl.facebook.com/paprocki.bruno/
http://brunopaprocki.org/2016/03/12/wspomninie-o-inz-arch-brunonie-paprockim/
http://kochamyperu.pl/z-zycia-wziete/polski-wizjoner-w-peru-nieznana-historia-brunona-paprockiego/
https://web.facebook.com/paprocki.bruno/photos/a.1205283012815037.1073741878.480962975247048/1205287686147903/?type=3&theater
http://dulag121.pl/encyklopediaa/rodzina-jakubiukow-reportaz/ – „Zamek”
NIEDZIELA, DODATEK TYGODNIOWY „GŁOSU ROBOTNIKA” I „OBRONY LUDU“
Nr. 5 I Toruń, niedziela, 29. stycznia 1928 roku
Opracowanie: Wioletta Mamcarz
