Nie zawsze Piastów był Piastowem, wcześniej była tutaj wieś Żdżary oraz kolonia Utrata.
Pierwsze historyczne informacje o wsi Żdżary (1) pochodzą z XV w. Była to własność biskupów poznańskich, należąca do klucza żbikowskiego. (Wg Słownika historyczno-geograficznego ziem polskich w średniowieczu – 1480 we Szdzarach, 1532 Sdzari, 1535 Szdzary, 1580 Zdziary – 16 km na wschód. 1480 kmieć Maciej w Szdzarach, 1535 w Szdzary 2 1/4 włók osiadły, 1580 pobór od 4 1/4 włóki osiadły, 1636 wieś bpstwa pozn. w kluczu żbikowskim, XIX w. wieś Zdziary ma 136 mórg [4 1/4 włóki]. 1491 Maciej z Z., który zatrzymał się u Ucecha, przyjęty do prawa miejskiego Nowej Warszawy).
W roku 1580 wieś duchowną Żdżary dzierżawił podkomorzy warszawski Mikołaj Grzibowski.
Bp Krzysztof Antoni Szembek (2), nadał tę wieś Seminarium Duchownemu św. Jana Chrzciciela w Warszawie (3).
W 1720 r. biskup Krzysztof Szembek na synodzie diecezji poznańskiej, który odbył się w murach warszawskiej kolegiaty św. Jana (27 i 28 lutego), nadał warszawskiemu seminarium wójtostwo Zdżary w kluczu żbikowskim i wieś Biskupice. Czternasty rozdział synodu dotyczy seminariów warszawskich (4).
Z dochodów ze Żdżar miało się kształcić 4 kleryków a z Biskupic 5. Seminarium nie weszło w posiadanie Żdżar. 15 listopada kapituła katedralna poznańska potwierdziła to nadanie.
Dzięki darowiznom Seminarium św. Jana posiadało w XVIII w. dobra ziemskie, które oddane w dzierżawę dostarczały dochodu pieniężnego albo zaopatrywały seminarium w żywność. „Tak więc wieś Konotopa w Ziemi Warszawskiej dostarczała „mąki i krupów’”. Relacja (5) o Seminarjum św. Jana z dnia 31 grudnia r. 1795 powiada o tej posiadłości seminaryjnej:
W czasie przeszłej rewolucji, t.j. powstania kościuszkowskiego, zupełnie zniszczoną została Krescencja (6) na pniu przepadła, inwentarz, naczynia gospodarskie, konie, woły robocze zabrane, budynki wszystkie zrujnowane. Zasiano roku przeszłego cokolwiek zboża na zimę, z którego zbiór mizerny wystarczył na połowę zwyczajnego wysiewu, żywność dla czeladzi za gotowe pieniądze kupować trzeba było. W dodatku „karczma w r. 1794 zreparowana i w arendę Żydowi puszczona, zgorzała dnia 3 listopada roku teraźniejszego” t.j. 1795. Dochód z Konotopy, w naturze brany, obliczają rachunki seminaryjne „najmniej” na 2 000 zł. (7)
Pozatem nowy nabytek dla Seminarjum św. Jana stanowiła wieś Żdżary, położona „w Ziemi Warszawskiej, mająca trzech gospodarzy, objęta w posesję (8) dnia 11 listopada 1794 roku”; dawała ona 400 zł. polsk. rocznej arendy pod koniec XVIII wieku.
Po trzecim rozbiorze Żdżary znalazły się w zaborze pruskim, a następnie w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim.
Po upadku powstania styczniowego, w ramach represji za pomoc powstańcom władze carskie konfiskowały majątki szlachty i Kościoła katolickiego. Warszawskiemu Seminarium Duchownemu św. Jana Chrzciciela odebrano wieś Żdżary.
19 grudnia 1872 r. odbyła się publiczna licytacja w Warszawskiej Izbie Skarbowej. Konotopę i Żdżary, łącznie 573 morgi, kupiono za 64.050 rubli. Akt własności podpisał 13 grudnia 1873 r. radca dworu Aleksander von Lange.
* * *
W 1844 r. Towarzystwo Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej połączyło Pruszków z Warszawą torem kolejowym. Zarząd kolei Warszawsko-Wiedeńskiej dbając o pracowników postanowił wybudować kolonię mieszkalną. Wykupiono w Żdżarach ziemię przyległą do torów kolejowych i pod koniec XIX w. wybudowano osiedle domów tzw. czerwoniaki (od koloru użytej cegły) przy obecnej ulicy Harcerskiej i ks. Jerzego Popiełuszki. Osiedlili się tutaj pracownicy kolejowi zatrudnieni w Warszawie i w Warsztatach Naprawy Wagonów Towarowych w Pruszkowie.
W 1908 r. Wiktoryn Sonin, mąż Lidii z domu Lange, przeprowadził parcelację gruntów. Żdżary po obu stronach toru kolejowego zostały rozparcelowane na 5 kolonii o nazwach „Utrata” z literami od A do E. Zachęcano mieszkańców Warszawy do zakupu działek w Utracie. Coraz więcej osób budowało tutaj domy. Dla kolejarzy na 12 wiorście (9) od Warszawy powstał przystanek kolejowy.
Nazwa Utrata nie przypadła do gustu mieszkańcom. Uważali, że jest mało precyzyjna, bowiem rzeka o takiej nazwie przepływa przez Pruszków, poza tym często mylono naszą Utratę z Utratą leżącą na prawym brzegu Wisły, ale przede wszystkim nazwę kojarzono z licznymi wypadkami na torach kolejowych, które przesądni przypisywali tej nazwie. Nazwa nie podobała się także młodzieży: My, wówczas chłopcy dojeżdżający do szkół w Warszawie, często spóźnialiśmy się na lekcje, bo pociągi wtedy chodziły nie lepiej niż obecnie. Gdy spóźnieni wchodziliśmy do klasy, odzywały się głosy: o przyszli utracjusze – tak po 50. latach wspominał Zygmunt Kosewski.
***
W 1924 r. powstało Stowarzyszenia Miłośników Utraty (10) , które już w roku następnym ogłosiło konkurs na nową nazwę osiedla. Po latach autor nazwy Piastów, harcerz Zygmunt Kosewski, wspominał, że na zbiórce, harcerze otrzymali rozkaz: wymyślić nową nazwę. Kosewski pod wpływem lektur Henryka Sienkiewicza chciał zaproponować nazwę Lachów, ale ostatecznie zdecydował się na Piastów.
W środę 6 maja 1925 r. Sędziowie Konkursu spośród nadesłanych propozycji wybrali 3: Piastów, Złotów i Różanów i spośród nich mieszkańcy Utraty mieli wybrać tę, która im się najbardziej podoba. Wobec powyższego wzywamy wszystkich mieszkańców, interesujących się żywotnemi kwestjami Utraty do stawienia się na głosowanie, mające się odbyć w niedzielę, dnia 24 maja b. r. godz. 11 rano w lokalu własnym towarzystwa.
Dnia 24 maja r.b. odbyło się w Utracie zebranie gromadzkie pod przewodnictwem miejscowego sołtysa p. Borlichingena w sprawie zmiany nazwy >>Utrata<<. Propozycje z nazwami umieszczano na dużej tablicy zamocowanej na ścianie szczytowej budynku, wówczas państwa Lewandowskich, przy ul. Dworcowej […]. Głosowanie odbywało się jawnie przez postawienie kreski przy jednej z proponowanych nazw. Prawidłowość głosowania, przez zapisanie oddających głosy, sprawowała wyznaczona komisja społeczna (11).
Spośród trzech nazw wybrano nazwę „Piastów”. Protokół zebrania wraz z podaniem przesłano do Starostwa Warszawskiego dla zatwierdzenia zmiany nazwy dla osady i stacji kolejowej.” – Echo Pruszkowa.
Zgodnie z Obwieszczeniem Ministra Spraw Wewnętrznych Władysława Raczkiewicza z dnia 21 stycznia 1926 r. zmieniono nazwę miejscowości Utrata na Piastów.
Pomysłodawca nazwy Piastów, 14-letni Zygmunt Kosewski w nagrodę otrzymał żeton i dyplom (po latach opowiadano również, że zegarek, ale brak na ten temat potwierdzonych informacji).
Dyplom wręczony pomysłodawcy nazwy Piastów podpisali m.in.:
Rudolf Szulc – przyszły wójt Gminy Piastów (w latach 1930-1934)
Wiktoryn Sonin – plenipotent właścicieli folwarków Konotopa i Żdżary i główny jego parcelator
Kazimierz Kosewski – starszy brat laureata, drużynowy harcerstwa w Utracie/Piastowie.
Tekst i opracowanie: Wioletta Mamcarz
Przypisy
1) zdzar/żdżar – miejsce wypalone w lesie przez człowieka, nazwa związana z pierwotnym sposobem zdobywania ziemi pod uprawę.
2) Krzysztof Antoni Szembek herbu Szembek – ur. 25 marca 1667 r. we wsi Szczepanowo na Kujawach – zm. 6 lipca 1748 r. w Łowiczu – biskup inflancki od 1711 r., biskup poznański 1717-1719, biskup kujawski 1719-1739, od 1739 r. arcybiskup gnieźnieński
i prymas Polski.
3) Seminarium przy kolegiacie św. Jana w Warszawie zostało założone 13 kwietnia 1682 r. W 1685 r. dziedzic wsi Konotopa Wojciech Pstrokoński przekazał ją seminarium na utrzymanie 5 alumnów pochodzących z rodziny Pstrokońskich. Gdyby nie było kandydatów z tej rodziny to seminarium może „przyjąć chłopców z innych, byle uczciwych rodzin. Sejm krajowy z roku 1775 potwierdził tę darowiznę”. W 1685 r. kapituła warszawska dodała seminarium wioskę Folwarki (inaczej Buraków).
4) CAPUT XIV.
De Seminariis Varsaviensibus.
Seminarium Clericorum ab antiquo penes Ecclesiam Collegiatum S. Joannis Baptistae Varsaviensem fundatum pro sex Seminaristis et tandem per Synodum Witwicianamis curae Sacerdotum in communi viventium concreditum, iisdem praesenti Synodo commendamus,ut quam uberrimos fructus ad nutus nostros in Dioecesi ista, juxta necessitatem Ecclesiarum, et nostram ordinationem adferre possit, et valeat. In auctionem vero huius Seminarii pro alendis quatuor Seminaristis Dioeccsanis Advocatiam Zdzary in clavi Zbikoviensi, salvo juremodernae Possestricis Generosae Kolińska, applicamus cum agris in novo nostro Privilegio specif icandis. Item pro alis quinque Villam Biskupice in Parochia Wrociszeviensi, (quae non a longo tempore jure indebito a mensa Episcopali avulsa sub praetextu juris emphiteutici fuit,) perpetuo applicamus, cum hac obligatione: ut Alumni, seu Seminaristae, tam primitivae, quam modernae fundationis ad alias Dioeceses non transferantur, sed huic Dioecesi Posnaniensis incerviant, & sint parati ire ad Vicariatus,
5) Arch. Kons. Warsz. Akta Seminarjum św. Jana vol. I, litt. B, fol. 2 verte.
6) Krescencja – dawniej: plony uzyskane w ciągu jednego roku w gospodarstwie rolnym.
7) Arch. Kons. Warsz. Akta Seminarjum św. Jana vol. I, litt. B, fol. 3.
8) Tamże, fol. 2 verte.
9) Wiorsta – po 1835 r.: 1066,78 m.
10) Postanowieniem wojewody warszawskiego z dnia 11 grudnia 1924 r. zostało wpisane do Rejestru Stowarzyszeń i Związków pod numerem 716. Prezydium Stowarzyszenia Miłośników Utraty: Eugeniusz Kosewski – prezes, A. Kałamański – viceprezes, M. Lewandowski – skarbnik, F. Markowski – sekretarz.
11) Sitkiewicz R. i Z., Zarys dziejów harcerstwa…, str. 25.
Bibliografia:
„Echo Pruszkowskie: dwutygodnik poświęcony sprawom Pruszkowa i okolic”. 1925
„Głos Kapłański: miesięcznik poświęcony sprawom duchowieństwa katolickiego”, nr 10, 1934 r.
„Przegląd katolicki” nr 48, 1864 r.
Sitkiewicz Ryszard, Sitkiewicz Zdzisław. Zarys Dziejów Harcerstwa w Piastowie w latach 1918 – 1939. Biuletyn Historyczny Chorągwi Stołecznej ZHP im. Bohaterów Warszawy. Warszawa 1989.
Kronika Seniorów Harcerzy i Pożarników. Tom I, Piastowska Izba Pamięci.
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu. Edycja elektroniczna. Redakcja ogólna: Tomasz Jurek. Opracowanie informatyczne: Stanisław Prinke
